VAI TRÒ, HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP BẢO TỒN TÀI LIỆU LƯU TRỮ LỊCH SỬ

Việt Nam hiện có số lượng lớn tài liệu lịch sử qua các thời kỳ khác nhau đang được lưu trữ tại các trung tâm lưu trữ Quốc Gia. Với nhiều dạng tài liệu, bảo quản với từng tiêu chuẩn riêng biệt. Cùng IDT Vietnam tìm hiểu về hiện trạng, vai trò và đề xuất giải pháp bảo tồn tài liệu lưu trữ lịch sử. 

Khái niệm tài liệu lưu trữ lịch sử

Tài liệu lưu trữ lịch sử là những tài liệu văn bản, hình ảnh, ghi âm hoặc phim được tạo ra trong quá trình hoạt động của các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Những tài liệu này mang giá trị lịch sử và đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu, giáo dục, quản lý xã hội.

Phân loại tài liệu lưu trữ lịch sử

Tài liệu lưu trữ lịch sử có thể được phân loại theo hình thức và nội dung:

• Tài liệu văn bản: Gồm sách, văn kiện chính thức, báo cáo, biên bản, hợp đồng, quyết định…
• Tài liệu hình ảnh: Bao gồm ảnh chụp, bản vẽ, tranh vẽ…
• Tài liệu âm thanh, hình ảnh động: Ghi âm, phim tài liệu, video…
• Tài liệu điện tử: Dữ liệu số hóa, các bản ghi trên hệ thống công nghệ…

Vai trò của tài liệu lưu trữ lịch sử

3.1. Vai trò xã hội của tài liệu lưu trữ lịch sử

Tài liệu lưu trữ lịch sử đóng vai trò là bằng chứng xác thực của các sự kiện quan trọng trong quá khứ, giúp duy trì sự liên tục của lịch sử và đảm bảo tính chính xác của những thông tin lịch sử.

Đây là nguồn tư liệu quan trọng giúp các nhà nghiên cứu, sử gia phân tích, so sánh và đưa ra kết luận về các giai đoạn phát triển của xã hội. Đối với các chính sách xã hội, tài liệu lưu trữ hỗ trợ việc hoạch định chính sách dựa trên dữ liệu thực tiễn từ quá khứ, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm.

3.2. Vai trò văn hóa của tài liệu lưu trữ lịch sử 

Tài liệu lưu trữ giúp lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống, phản ánh phong tục, tập quán, lối sống của các thế hệ trước. Tài liệu cung cấp nguồn tư liệu phong phú cho nghiên cứu văn hóa, văn học, nghệ thuật, từ đó góp phần bảo tồn và phát triển nền văn hóa dân tộc.

Các tài liệu về lễ hội, nghệ thuật dân gian, kiến trúc cổ… giúp thế hệ sau hiểu rõ hơn về bản sắc văn hóa của quốc gia.

3.3. Vai trò giáo dục của tài liệu lưu trữ lịch sử 

Tài liệu lưu trữ lịch sử là nguồn tài liệu trực quan, sinh động phục vụ công tác giảng dạy và học tập lịch sử. Nguồn tài liệu phong phú giúp học sinh, sinh viên có cái nhìn chân thực hơn về quá khứ thông qua các tư liệu gốc thay vì chỉ dựa vào sách giáo khoa. Ngoài ra, đây chính là cơ sở hỗ trợ nghiên cứu khoa học trong các lĩnh vực xã hội học, khảo cổ học, chính trị học.

3.4. Vai trò kinh tế của tài liệu lưu trữ lịch sử

Một số tài liệu lưu trữ mang giá trị thương mại, có thể khai thác để phát triển ngành du lịch, tổ chức triển lãm lịch sử hoặc sử dụng trong sản xuất phim tài liệu, sách báo. Các tài liệu về phát triển kinh tế trong quá khứ giúp chính phủ và doanh nghiệp nghiên cứu xu hướng, đưa ra chiến lược kinh tế phù hợp. Tài liệu lưu trữ cũng hỗ trợ trong việc giải quyết tranh chấp về quyền sở hữu đất đai, tài sản và các vấn đề pháp lý liên quan.

Hiện trạng bảo tồn tài liệu lưu trữ lịch sử

4.1. Tình trạng xuống cấp

Nhiều tài liệu lưu trữ lịch sử bị hư hại nghiêm trọng do điều kiện bảo quản không đảm bảo. Các tài liệu bị ảnh hưởng bởi tác động của môi trường như độ ẩm cao, nhiệt độ thay đổi thất thường, ánh sáng mạnh khiến tài liệu bị mục nát, ố vàng, phai mờ nội dung. Ngoài ra, côn trùng, nấm mốc cũng là nguyên nhân gây tổn hại lớn đối với tài liệu giấy.

Các tài liệu âm thanh, hình ảnh động bị suy giảm chất lượng do băng từ bị mất tín hiệu hoặc phim bị hỏng theo thời gian.

4.2. Nguy cơ thất lạc tài liệu

Một số tài liệu quý giá đã bị thất lạc do chiến tranh, thiên tai, hoặc quá trình di dời không cẩn thận. Hệ thống quản lý chưa chặt chẽ khiến việc theo dõi và truy xuất tài liệu gặp nhiều khó khăn.

Tài liệu bị mất cắp hoặc mua bán trái phép trên thị trường chợ đen, đặc biệt là các văn kiện cổ có giá trị lớn.

4.3. Thiếu hụt nguồn nhân lực và kinh phí

Công tác bảo tồn tài liệu đòi hỏi đội ngũ nhân lực có chuyên môn cao, tuy nhiên số lượng chuyên gia trong lĩnh vực này còn hạn chế. Đặc biệt, kinh phí dành cho bảo tồn và số hóa tài liệu còn khiêm tốn, dẫn đến việc triển khai các dự án bảo tồn không đồng bộ và thiếu hiệu quả.

4.4. Nhận thức cộng đồng chưa cao

Hiện nay, người dân chưa được tuyên truyền để hiểu và quan tâm đến việc  bảo tồn tài liệu lịch sử. Nhiều người còn chưa hiểu được tầm quan trọng của việc lưu trữ những tài liệu là tài sản của quốc gia và là nền móng cho việc xây dựng xã hội ngày càng văn minh, hiện đại nhưng không làm mất truyền thống vốn có. 

Giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ lịch sử

5.1. Cải thiện cơ sở vật chất

• Xây dựng hệ thống kho lưu trữ đạt tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo nhiệt độ, độ ẩm phù hợp để bảo vệ tài liệu.
• Trang bị các thiết bị hiện đại như máy quét, hệ thống kiểm soát môi trường tự động.
• Ứng dụng công nghệ chống nấm mốc, côn trùng, hỏa hoạn trong lưu trữ.

5.2. Số hóa tài liệu

• Tạo cơ sở dữ liệu điện tử giúp bảo quản lâu dài và dễ dàng truy cập.
• Sử dụng công nghệ quét tài liệu tiên tiến, đảm bảo hình ảnh và nội dung không bị biến dạng.
• Lưu trữ dữ liệu trên nền tảng đám mây để tránh mất mát do sự cố vật lý.

5.3. Tăng cường công tác quản lý

• Ban hành chính sách bảo tồn tài liệu lưu trữ lịch sử phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế.
• Xây dựng hệ thống kiểm soát, kiểm tra định kỳ nhằm đánh giá tình trạng tài liệu.
• Hình thành các đơn vị chuyên trách bảo tồn và quản lý tài liệu lưu trữ.

5.4. Giáo dục và tuyên truyền

• Tổ chức các hội thảo, tọa đàm nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của tài liệu lịch sử.
• Đưa nội dung về tài liệu lưu trữ vào chương trình giáo dục phổ thông và đại học.
• Phát động các chiến dịch cộng đồng nhằm kêu gọi sự tham gia của xã hội trong việc bảo tồn tài liệu.

5.5. Hợp tác quốc tế

• Kết nối với các tổ chức lưu trữ quốc tế để học hỏi kinh nghiệm bảo tồn.
• Áp dụng công nghệ tiên tiến từ các nước có nền lưu trữ phát triển.
• Mở rộng hợp tác trong việc trao đổi tài liệu và nghiên cứu về lưu trữ lịch sử.

Bảo tồn tài liệu lưu trữ lịch sử là góp phần xây dựng xã hội bền vững, đảm bảo sự phát triển lâu dài của tri thức nhân loại.

IDT Vietnam là đơn vị có kinh nghiệm hơn 10 năm trong lĩnh vực lưu trữ, đặc biệt đối với các tài liệu lưu trữ ở dạng giấy, vi phim… Chúng tôi hân hạnh được đồng hành cùng trung tâm lưu trữ, cơ quan lưu trữ tài liệu, giúp duy trì hiện trạng và có giải pháp khai thác nguồn tài liệu quý nhưng không ảnh hưởng tới bản gốc. 

Tác giả: Hải Anh