Những yếu tố quan trọng khi xây dựng thư viện số?

Chuyển đổi số - cụm từ được nhắc đến nhiều nhất trong ngành thư viện nói riêng và các ngành nghề khác nói chung. Việc xây dựng thư viện số là một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào công cuộc chuyển đổi số hiện nay. Tuy nhiên, việc xây dựng thư viện số đồng loạt hiện nay còn gặp rất nhiều khó khăn về vốn, nhân lực và trình độ. Bài viết sẽ cung cấp cho độc giả những yếu tố CẦN THIẾT khi xây dựng thư viện số. 

Thư viện số là gì? 

Theo từ điển “Dictionary for Library and Information Science” của Joan M. Reitz: “Thư viện số là một thư viện trong đó ngoài tài liệu in ấn và tài liệu dạng thu nhỏ (vi phẩm), có phục vụ độc giả một tỷ lệ quan trọng tài nguyên dạng máy đọc được truy cập qua máy tính được gọi là Tài nguyên số (Digital Resources). Tài nguyên số có thể là tài liệu nội sinh mà cũng có thể được truy cập từ xa qua mạng máy tính. Tiến trình số hoá trong thư viện bắt đầu từ hệ thống mục lục, chỉ mục tạp chí và dịch vụ tóm tắt tài liệu đến ấn phẩm định kỳ và tài liệu tham khảo và cuối cùng là sách in”.

Hoặc có thể hiểu đơn giản như sau: “Thư viện số hay thư viện trực tuyến là thư viện mà ở đó các bộ sưu tập các văn bản, tài liệu hình ảnh, tài liệu âm thanh, tài liệu video được lưu trữ dưới dạng số cùng với các phương tiện để tổ chức, lưu trữ và truy cập các tài liệu dưới dạng tập tin trong bộ sưu tập của thư viện. 

Những yếu tố quan trọng khi xây dựng thư viện số 

Hạ tầng công nghệ thông tin khi xây dựng thư viện số 

Hạ tầng công nghệ thông tin yếu tố không thể thiếu khi triển khai xây dựng thư viện số. Theo Ian Witten vấn đề công nghệ, hạ tầng CNTT là yếu tố đầu tiên cần phải đề cập đến khi xây dựng thư viện điện tử. Hạ tầng CNTT gồm: phần cứng, phần mềm và hệ thống mạng. 

​

 Phần cứng bao gồm: máy chủ, máy trạm, thiết bị số hóa và các thiết bị khác. Để có được các thiết bị, phần cứng các thư viện có thể mua hoặc thuê từ các tổ chức cung cấp dịch vụ này. Ngày nay xu hướng thuê các thiết bị phần cứng đang được nhiều thư viện trên thế giới lựa chọn. 

Phần mềm bao gồm: phần mềm hệ thống, phần mềm thư viện số. Đối với phần mềm thư viện số các thư viện có thể lựa chọn sử dụng phần mềm thương mại hoặc phần mềm mã nguồn mở như phần mềm thư viện số Dspace. 

Tại Việt Nam hiện nay trong số hàng trăm thư viện số đã được thiết lập trên 90% sử dụng phần mềm mã nguồn mở. Việc sử dụng phần mềm mã nguồn mở giúp các thư viện tiết kiệm được chi phí, tính bảo mật và được update thường xuyên bởi cộng đồng người làm công nghệ thông tin. 

Xem thêm: Có nên sử dụng phần mềm mã nguồn mở khi xây dựng thư viện số không? 

Hạ tầng mạng cũng là yếu tố cần xem xét khi xây dựng thư viện số bởi phần lớn các hệ thống thư viện số hiện nay được thiết lập trên mô hình khách chủ (Client - Server). Hạ tầng mạng hỗ trợ cho việc kết nối cập nhật thông tin, tài liệu lên máy chủ, khai thác thông tin tài liệu từ máy chủ và liên kết trao đổi thông tin giữa các hệ thống thư viện số.

Tài liệu số khi xây dựng thư viện điện tử 

Tài liệu số là yếu tố căn bản, quan trọng cấu thành nên thư viện số. Tài liệu số có thể xem là nguyên liệu để thư viện số hoạt động. Để có được tài liệu số các thư viện có thể khai thác từ nhiều nguồn khác nhau.  

• Bổ sung: Tiến hành mua các tài liệu đã ở dạng số.  
• Số hóa: Chuyển dạng các tài liệu truyền thống sang dạng số. 
• Các nguồn khác: Khai thác các tài liệu nội sinh, tặng biếu….

Tham khảo: Dịch vụ số hóa tài liệu thư viện số 1 Việt Nam 

Để quản trị, khai thác thì tài liệu số cần được biên mục. Các công việc liên quan đến biên mục tài liệu số bao gồm: xử lý kỹ thuật, xử lý hình thức, xử lý nội dung và tổ chức siêu dữ liệu. Quá trình biên mục tài liệu số cần tuân thủ các chuẩn, tiêu chuẩn đảm bảo được sự thống nhất và tạo tiền đề cho việc liên kết chia sẻ thông tin giữa các hệ thống. 

Theo Ian Witten, những định dạng tài liệu trong các bộ sưu tập sẽ có sự ảnh hưởng rất lớn đến sức sống (sự tồn tại bền vững) của các tài liệu. Một vấn đề khác liên quan đến tài liệu số đó là vấn đề bản quyền.

Theo Nguyễn Minh Hiệp, trong một thư viện truyền thống, quyền sở hữu tài liệu là quan trọng, nhưng trong lĩnh vực lưu hành tài nguyên điện tử, quyền sở hữu trí tuệ, cụ thể là quyền tác giả hay bản quyền còn quan trọng hơn. Thư viện số có thể làm cho việc truy cập trở nên rộng rãi hơn thư viện truyền thống. Chính điều này đã nảy sinh ra nhiều vấn đề: truy cập thông tin trong thư viện số ít bị kiểm soát hơn truy cập sưu tập in ấn như trong thư viện truyền thống. Độc giả khai thác sử dụng dễ dàng hơn.

Xem thêm: Phần mềm xác thực người dùng truy cập cơ sở dữ liệu từ xa EZproxy 

Vấn đề bản quyền và quyền sở hữu trí tuệ cần được xem xét từ các phương diện chính như: quyền hợp pháp để thư viện được phép quản trị, phổ biến tài liệu; quyền hợp pháp của người dùng tin đối với tài liệu được thư viện số cung cấp.

Nhân lực thực hiện xây dựng thư viện số 

Con người luôn đóng vai trò quan trọng, trong bất kỳ một tổ chức, một hệ thống nào. Xây dựng thư viện số liên quan đến các nhiệm vụ như thu thập, tổ chức và phân phối thông tin. Chính vì vậy, nhân lực tham gia vào triển khai hoạt động này cần có sự đa dạng và được đào tạo từ các lĩnh vực khác nhau, trong đó có thể chia thành hai nhóm chính:  

Nhóm 1: Những người có trình độ về công nghệ thông tin. Nhóm này có nhiệm vụ thiết kế, cài đặt, tùy biến vận hành và quản trị hệ thống. Đối với nhiều thư viện tại Việt Nam hiện nay thường gặp khó khăn để có được nhân lực thuộc nhóm này. Tuy nhiên, hình thức thuê các đơn vị bên ngoài vẫn sẽ được ưu tiên hơn đối với những thư viện vừa và nhỏ. 

IDT Vietnam là đơn vị triển khai phần mềm, bảo trì hệ thống phần mềm thư viện. Quý khách có nhu cầu có thể liên hệ để được tư vấn và hỗ trợ. 

Nhóm 2: Những người có trình độ về lĩnh vực thông tin thư viện. Nhóm này đảm nhận các nhiệm vụ liên quan đến thu thập, xử lý, tổ chức, phân phối thông tin và quản trị hệ thống ở những cấp độ khác nhau. 

Việc phân chia cơ cấu nhân lực thành hai nhóm chính muốn nhấn mạnh những điều kiện cần thiết về con người khi tiến hành xây dựng thư viện số. Để phát huy hiệu quả công việc cần có sự phối hợp tốt giữa các nhóm này. Bên cạnh đó, với sự giao thoa rất mạnh mẽ giữa các lĩnh vực khoa học thư viện, thông tin học và công nghệ thông tin như hiện nay sẽ đòi hỏi nhân lực trong lĩnh vực thư viện nói chung và trong xây dựng thư viện số nói riêng cần có trình độ ở nhiều lĩnh vực khoa học liên quan. 

Thư viện số - xu hướng chung trong việc phát triển hệ thống thông tin tại Việt Nam trong tương lai. Việc trang bị và xây dựng hệ thống thông tin số giúp người dân tiếp cận với nguồn thông tin, kiến thức phong phú hơn. Việc xây dựng hệ thống thư viện điện tử giúp tăng cường văn hóa đọc cho độc giả. 

IDT Vietnnam là đơn vị  có kinh nghiệm 10 năm trong việc xây dựng và thực hiện các dự án thư viện số hàng đầu Việt Nam. 

Mọi thông tin chi tiết liên hệ: 

Công ty Cổ phần Thông tin và Công nghệ Số (IDT Vietnam) 

Hotline: 037 546 0683 

Email: sales@idtvietnam.vn